De legitieme portie is een veelbesproken onderwerp binnen het erfrecht. Niet alleen omdat het ingewikkelde materie is, maar ook omdat de legitieme portie de nodige discussie oproept. Zo zijn de voorstanders bijvoorbeeld van mening dat de legitieme portie een passend antwoord is op de onterving van een kind en menen de tegenstanders dat de legitieme portie inbreuk maakt op de persoonlijke vrijheid.
In het navolgende ga ik aan de hand van de wettekst in op de legitieme portie zoals deze vanaf 2003 in het erfrecht vorm is gegeven. De wettekst luidt als volgt:
De legitieme portie van een legitimaris is het gedeelte van de waarde van het vermogen van de erflater, waarop de legitimaris in weerwil van giften en uiterste wilsbeschikkingen van de erflater aanspraak kan maken.
Duidelijk is dat de legitimaris en de legitieme portie hand in hand gaan en dat de legitimaris kennelijk aanspraak kan maken op een bepaald deel van uw vermogen. Wie is die legitimaris en, ook niet onbelangrijk, om welk deel van uw vermogen gaat het?
Wie is legitimaris?
Legitimaris zijn alleen uw kinderen en in bepaalde gevallen uw kleinkinderen. De wet stelt het als volgt: “Legitimarissen zijn afstammelingen van de erflater die door de wet als erfgenamen tot zijn nalatenschap worden geroepen, hetzij uit eigen hoofde, hetzij bij plaatsvervulling.” Kinderen zijn uit eigen hoofde legitimaris van de erflater. De kleinkinderen zijn legitimaris wanneer er sprake is van plaatsvervulling.
In weerwil van
Met de woorden “in weerwil van” wordt bedoeld dat erflater het recht op de legitieme portie niet negatief kan beïnvloeden door een testament of door giften. Dat wil zeggen dat u uw kind wel kunt onterven, maar dat in reactie daarop het onterfde kind aanspraak kan maken op de legitieme portie. Uw gehele vermogen aan een goed doel nalaten heeft ook geen effect op de legitieme portie. Uw kind kan zich voor de uitbetaling daarvan bij het goede doel melden.
Geldvordering
De legitieme portie is een gedeelte van de waarde van het vermogen en is daarmee beperkt tot een geldvordering. De legitimaris heeft dus geen recht op de spullen van erflater. Dit was voor de wijziging van het erfrecht in 2003 anders. Door een beroep te doen op de legitieme portie werd de onterfde legitimaris in het oude erfrecht ook erfgenaam en deed dus ook mee bij de verdeling van de nalatenschap. Vanaf 2003 is de legitimaris alleen nog een schuldeiser van de nalatenschap.
Omvang
De legitieme portie bedraagt de helft van wat de legitimaris volgens het wettelijk erfrecht zou hebben ontvangen en wordt berekend over de waarde van de nalatenschap vermeerderd met de in aanmerking te nemen giften en verminderd met de schulden. Het resultaat van deze rekensom wordt de legitimaire massa genoemd. In mindering op de legitieme portie komen vervolgens de waarde van de giften door erflater aan legitimaris gedaan en al hetgeen de legitimaris krachtens erfrecht verkrijgt.
In aanmerking te nemen giften
De bij leven door erflater gedane giften kunnen van invloed zijn op de hoogte van de legitieme portie. Om welke giften het gaat staat in de wet, die vijf soorten onderscheidt. Het gaat om (1) giften die kennelijk zijn gedaan om legitimarissen te benadelen, (2) giften die erflater bij leven had kunnen herroepen of voor inkorting vatbaar zijn verklaard, (3) giften van een voordeel, bestemd om pas na overlijden ten volle te worden genoten, (4) giften aan andere legitimarissen en (5) giften gedaan binnen vijf jaren voor overlijden van de erflater.
Een beroep op de legitieme portie
In drie situaties zal een legitimaris overwegen een beroep te doen op de legitieme portie. Ingeval van onterving zal de legitimaris een beroep moeten doen op de legitieme portie om in ieder geval nog iets te krijgen.
De tweede situatie waarin een beroep op de legitieme portie uitkomst kan bieden is wanneer het erfdeel onvoldoende is, bijvoorbeeld omdat een groot deel van het vermogen aan een goed doel wordt nagelaten. Met een beroep op de legitieme portie kan de legitimaris de verkregen erfenis in ieder geval aanvullen tot de legitieme portie.
De derde situatie wijkt in zoverre van de voorgaande af dat er sprake is van een verwerping. De legitimaris is niet tevreden en ruilt de erfenis liever in voor de legitieme portie. Om aanspraak te kunnen blijven maken op de legitieme portie zal de nalatenschap eerst op juiste wijze verworpen moeten worden. Of de legitieme portie daadwerkelijk zal worden uitgekeerd valt echter te bezien. In beginsel wordt namelijk alles wat de legitimaris kon verkrijgen op de legitieme portie in mindering gebracht, met nul op het rekest tot gevolg. Een gegeven paard kijkt men nu eenmaal niet in de bek.
Maar wat, om in de beeldspraak te blijven, als het paard in kwestie kreupel is of op kosten van de erfgenaam door een ander mag worden gebruikt? Dan ligt het anders. De legitimaris hoeft namelijk geen genoegen te nemen met aan de erfenis verbonden voorwaarden, testamentaire opdrachten of andere beperkingen en mag deze ruilen voor de legitieme portie, zonder dat de verkrijging op de legitieme portie in mindering wordt gebracht. Let wel, dit is lang niet altijd duidelijk. Laat u zich daarom goed informeren alvorens onomkeerbare keuzes te maken.
Termijnen
U kunt tot vijf jaar na overlijden een beroep doen op de legitieme portie. De erfgenamen kunnen deze termijn echter wel verkorten, door de legitimarissen een redelijke termijn te stellen. De contantenverklaring moet binnen drie maanden na overlijden worden afgelegd. Deze termijn kan door de kantonrechter worden verlengd. Tenslotte, de eerste zes maanden na overlijden is de legitieme portie niet opeisbaar.
Tot zover de legitieme portie in vogelvlucht. Ik hoop u hiermee duidelijk te hebben gemaakt dat bij de legitieme aanspraak het nodige komt kijken. Laat u vooral adviseren door een erfrechtspecialist. U bent bij deze van harte uitgenodigd contact met mij op te nemen voor het maken van een vrijblijvende afspraak.
